Pałac Demokracji. W czołówce Europy –  Alegoria polskiego parlamentaryzmu

Mojemu siostrzeńcowi Gabrielowi.

Historia polskiego parlamentaryzmu należy do najstarszych w Europie. Starszymi były jedynie parlamenty: angielski (1265 r.), francuski (1302 r.), czy Reichstag Rzeszy, powołany do życia w roku 1489.

Na przestrzeni drugiej polowy XV wieku stopniowo wzrastała rola sejmu walnego. Król Jan I Olbracht odmiennie niż czynili to jego poprzednicy, zwołał najpierw sejmiki w województwach i ziemiach. Następnie zebrały się sejmiki prowincjonalne Małopolski i Wielkopolski.  Uwieńczeniem tego procesu stało się zwołanie przez monarchę sejmu walnego koronnego do Piotrkowa, na styczeń roku 1493. Faktyczne otwarcie obrad sejmu nastąpiło 28 stycznia 1493 roku w obecności króla. Zamknięcie  obrad miało miejsce najprawdopodobniej 3 marca tegoż roku. Sejm piotrkowski z czasem został uznany za niezwykle ważny fakt historyczny, dający początek dziejom dwuizbowego parlamentu w Polsce, a następnie w Rzeczpospolitej Obojga Narodów. Więcej, ukonstytuowania się swoistej triady, tzw. III stanów sejmujących: Król, Senat oraz Izba Poselska, bez których zgody, żadna konstytucja nie mogła być uchwaloną, jako ważny dokument o charakterze prawnym. Zgodnie przyjmuje się, że okres formowania się struktury sejmu kończy słynna konstytucja sejmu radomskiego  z 1505 roku, tzw. KONSTYTUCJA NIHIL NOVI. Wspomniana konstytucja stanowiła podstawę demokracji szlacheckie, a Sejm stal się formą udziału szlachty w życiu politycznym. Wraz z postanowieniami zawartymi w tym dokumencie, żadne nowe prawo nie mogło być stanowione bez wiedzy i woli stanu szlacheckiego

Prezentowana makieta parlamentu przypomina postaci dwóch królów polskich, których ważkie decyzje stały się brzemiennymi dla rozwoju demokracji szlacheckiej w Koronie i w Wielkim Księstwie Litewskim. Mowa tu o Janie I Olbrachcie i Aleksandrze I.

Budowla ta, to dwuskrzydłowy gmach flankowany dwoma ryzalitami. Część centralną, do której prowadzą wielkie schody paradne stanowi owalna, dwukondygnacyjna Sala Plenarna z obejściami, zwana także Salą Pokoju ze względu na wielki plafon w części prezydialnej, przedstawiający apoteozę Konfederacji Warszawskiej z 1573 roku. Wspomniany akt prawny jest przykładem kompromisu tworzących go stron dialogu.  Należy do najważniejszych dokumentów europejskich, dając możliwość udziału wszystkim obywatelom Rzeczpospolitej w życiu społecznym, czy politycznym niezależnie od wyznania. Kiedy w Europie Zachodniej płonęły stosy, wielonarodowa Rzeczpospolita Obojga Narodów dumna była duchem tolerancji, nie obawiając się żadnego cudzoziemca i  jego przekonań. Ponad pulpitem prezydialnym umieszczono obraz przedstawiający króla Aleksandra I w otoczeniu Stanów Sejmujących.

Trójczęściowy plafon nad Salą Plenarną przedstawia kolejno: Apoteozę Statutów Wiślickich, Zawarcie Unii Lubelskiej oraz Akt uchwalenia Konstytucji 3 Maja. Nieprzypadkowo twórca cofnął swoją opowieść o przeszło sto lat, bowiem Statuty Wiślicki (dla Małopolski) i Piotrkowski (dla Wielkopolski) to pierwszy tak gruntowny zapis reformy ustrojowej Korony. Statuty te, wydane w latach 1356 – 1360 przez Kazimierza Wielkiego uściślały normy w zakresie prawa karnego i procesowego, stabilizowały stosunki ekonomiczne, czy sprawy związane z obowiązkiem służby wojskowej. Akt Unii Lubelskiej z VII 1569 r. dal natomiast początek prawny fenomenowi w skali kontynentu, jakim była, nie bez trudów podjęta decyzja o powołaniu wspólnej monarchii Obojga Narodów Polski i Litwy. Z kolei Konstytucja Trzeciego Maja to ostatni już akt polskiego parlamentaryzmu, który wyniósł pamięć o konającej Rzeczpospolitej na horyzont światowego prawodawstwa.

W obu skrzydłach umieszczone zostały następujące sale: na lewo od Sali Plenarnej i owalnego obejścia, lustrzanego i błękitnego: Antyszambra królewska (m.in. z portretami królów reformatorów: Kazimierza Wielkiego oraz król wśród rady królewskiej i król nadaje prawa osobom narodowości żydowskiej, wreszcie Zygmunta II Augusta, a po obu stronach – król przyjmujący hołd po zawarciu Unii Lubelskiej i Apoteoza Aleksandra I). W Sali Senatorskiej znajdują się obrazy: (król Władysław I Jagiełło nadaje przywileje, wjazd króla Aleksandra I Jagiellończyka do Krakowa oraz obrady Senatu za Zygmunta II Augusta i Zygmunta III Wazy). Kancelarię Senatu ozdobiono obrazami: obrady Senatu w obecności króla Jana II Kazimierza.

W prawym skrzydle gmachu znajdują się natomiast: Westybul Poselski (obrazy tu pomieszczone przedstawiają obrady sejmików ziemskich). W Izbie Poselskiej znajdują się  następujące obrazy: po obu stronach fotela marszałkowskiego – król Aleksander I zatwierdza tzw. Statuty Łaskiego, przyjmowane z rąk Jana Łaskiego z 1506 r. oraz Stany Sejmujące na polu elekcyjnym. Po stronie przeciwnej umieszczono mapy Rzeczpospolitej Obojga Narodów i Europy w XVI wieku. W kancelarii Sejmu, nad kominkiem zawieszono portret Andrzeja Frycza Modrzewskiego, propagatora reform w Rzeczpospolitej oraz twórcy wielkiego dzieła, drukowanego w całej Europie pt. „ O naprawie Rzeczpospolitej”, ponad to wizerunki: Stanisława Małachowskiego, marszałka Sejmu Wielkiego, Izabeli Czartoryskiej oraz Hugo Kołłątaja.

Ponad wielkim portykiem jońskim, nad attyką umieszczono orla wzbijającego się do lotu. Stanowi on personifikację siły i gotowości Rzeczpospolitej do podejmowania nieustannych wyzwań, w każdej z przestrzeni życia społecznego, politycznego, prawnego, czy w sferze kultury, tak na firmamencie krajowym, jak i europejskim.

Galeria: